Kto i kiedy może ukarać pracodawcę naruszającego prawa pracownika?

Pracownik jest zależny od pracodawcy, od warunków pracy jakie mu zaproponuje. Jako słabsza strona stosunku pracy podlega zatem ochronie i przepisy przyznają mu wiele praw, których pracodawca powinien przestrzegać. Jednocześnie prawo przewiduje mechanizmy, które pozwalają na kontrolowanie tego, jak pracodawca wywiązuje się ze swoich obowiązków względem osób zatrudnionych. Kontrolę w tym zakresie sprawuje przede wszystkim Państwowa Inspekcja Pracy - wyodrębniona instytucja państwowa, posiadająca prawo kontroli przestrzegania praw pracowników i karania pracodawców, którzy te prawa naruszają.

Za działania, które wyrządzają pracownikowi szkodę majątkową lub niemajątkową, pracodawca odpowiada według ogólnych reguł prawa cywilnego. Proces cywilny jest jednak długi i kosztowny i zdecydowanie nie zapewnia pracownikom wystarczającej pewności, że pracodawca, obawiając się wytoczenia tego procesu, będzie szanował ich prawa. Dlatego niektóre z naruszeń praw pracownika są traktowane przez prawo także jako wykroczenia lub przestępstwa, za które pracodawca podlega karze. Ściganiem tych przestępstw zajmuje się Policja, dlatego pracownik nie naraża się na nieprzyjemności związane z oskarżaniem swojego pracodawcy.

Kiedy pracodawca popełnia przestępstwo naruszając prawa pracownika?

Najpoważniejsze naruszenia praw pracownika są przestępstwami. Odpowiada za nie pracodawca, a właściwie osoba, która w jego imieniu dokonywała czynności, które spełniają znamiona przestępstwa. Postępowanie toczy się przed sądem karnym. Za przestępstwo odpowiada pracodawca, który :

• złośliwie lub uporczywie narusza jakiekolwiek prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego,
• zgłasza nieprawdziwe dane do ubezpieczeń społecznych albo zaniedbuje zgłoszenia danych,
• nie przestrzega przepisów i BHP przez to naraża życie lub zdrowie pracownika na niebezpieczeństwo.
• wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządza lub nie przedstawia wymaganej dokumentacji.

Które naruszenia praw pracowniczych są wykroczeniem?

Niektóre z naruszeń praw pracownika stanowią wykroczenia.

Odpowiedzialność za ich popełnienie ponoszą nie tylko osoby działające umyślnie, ale też w sposób nieumyślny. Ochronie w tym trybie podlegają:

1. prawa związane z nawiązaniem i rozwiązaniem stosunku pracy (np. rozwiązanie stosunku pracy w sposób niezgodny z prawem),
2. prawo do wynagrodzenia, urlopu wypoczynkowego, określonego czasu pracy,
3. prawa z zakresu ochrony pracy kobiet i młodocianych,
4. prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Jakie kary grożą pracodawcy za naruszenia praw pracownika?

Za przestępstwa przeciw prawom pracownika grozi kara grzywny, ograniczenia wolności, a nawet kara pozbawienia wolności, za wykroczenia natomiast sąd orzeka karę grzywny.

Podstawową instytucją kontrolującą przestrzeganie praw pracownika jest Państwowa Inspekcja Pracy. Działa ona przez swoich inspektorów, którzy wizytują zakłady pracy. W ramach prowadzonej kontroli mogą przeglądać dokumentację, żądać wyjaśnień od pracodawcy i przesłuchiwać osoby.

W sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określone w kodeksie pracy, a także w sprawach o inne wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej orzeka się na podstawie wniosku złożonego przez inspektora pracy. 
W celu ustalenia, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie oraz zebrania danych niezbędnych do sporządzenia takiego wniosku lub jego uzupełnienia, może w granicach swojej właściwości, dokonywać czynności sprawdzających, a w tym wzywać do złożenia zeznań, wyjaśnień i opinii. Wolno mu także przesłuchać pracodawcę lub inną osobę, przeciwko której istnieje podstawa sporządzenia wniosku o ukaranie.

Od końca listopada 2002 r. w katalogu wykroczeń przeciwko prawom pracownika pojawiło się jeszcze jedno przewinienie zagrożone karą grzywny.

Od tego momentu ten, kto jest odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy albo kierując pracownikami

• wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników

podlega karze grzywny.

Pamiętaj, że:

• Odpowiedzialność karną ponosi zawsze konkretna osoba fizyczna, która popełniła czyn naruszający prawa pracownika. Odpowiedzialności karnej nie może podlegać osoba prawna.
• Kary nałożone na pracodawcę za wykroczenie lub przestępstwo przeciwko prawom pracownika nie wykluczają możliwości uzyskania przez pracownika odszkodowania za wyrządzoną szkodę, w procesie cywilnym.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 93 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jednolity: Dz. U. 2001 r., Nr 124, poz. 1362 ze zmianami).